23. Begrafenissen en graven bij de familie Kan, Han en Tan

Dary Kan was naar Nederland gestuurd in 1946 in een poging hem te redden toen hij doodziek uit het Jappenkamp kwam. Helaas overleed hij kort daarna in Nederland. Toen Hok Hoei Kan overleed op 1 maart 1951 werd het graf van Dary Kan tegelijk met dat van zijn ouders gegraven.
Door bureaucratische beslommeringen kon de kist pas in 1954 per schip van Nederland naar Indonesië worden gebracht.

Van het uitladen van de kist bij Tandjung Priok op 7 juli 1954 zijn de volgende foto’s bewaard gebleven

Omdat de kist vanuit het buitenland kwam, eisten de Indonesische autoriteiten verschillende inspecties. Daarom moet het graf telkens weer worden geopend en was dit graf daarom slechts afgedekt met tegels voorzien van handvaten.

Pas toen de opgegraven voorouders tezamen in dit graf werden begraven, kwam er een definitieve afdekplaat gemaakt uit de geredde bong pais en een tegel met opschrift wie hier allemaal begraven liggen.  Deze geredde bong pais zijn van Kan Keng Tiong (horizontaal) en die van zijn oudste dochter Kan Eng Nio (vertikaal).

Grafschrift (vertaald uit Indonesisch):
Dit is de laatste rustplaats van Jo Heng Nio, Kan Keng Tiong, Siauw Po Nio,
Kan Oe Nio, Han Oen Lee, Kan Eng Nio, Tan Tjit Nio,
Han Tek Nio, Tan Tjoen Lee, Kan Pan Nio, Tan Tek Liang,
Ir. Kan Hay Liong (Dary): Djakarta 5 november 1908 -’s Gravenhage 6 augustus 1946,
Kan Pin Nio.

De bong pai van Kan Keng Tiong

(Vertaling Koos Kuiper)
De bong pai (grafsteen) is van een Kan van wie alleen de postume naam Ping Tsing (?) wordt genoemd. Hij is de grootvader van H.H. Kan. Ook de namen van twee echtgenotes Siauw en Jo staan erop. Als plaats van oorsprong staat er Nanjing (bij Zhangzhou). Als jaartal staat erop "tweede herfstmaand 1867", mogelijk het jaar waarop het graf is aangelegd. Hij heeft een keizerlijke eretitel, maar er wordt geen ambt genoemd. Opgesteld door drie zonen en 7 dochters. De zoons Tjeng-Soen, Soei-Tjiang en Tjeng-Sie worden genoemd, en o.a. de dochters Oe-Nio en Eng-Nio. Kan Keng Tjong had een tweede, postume naam Ping Tsjing (Mandarijn: Bingzheng), letterlijk "houdt vast aan het juiste/ het rechtvaardige." Men had vroeger wel meer namen: de echte naam (op grafstenen: "taboenaam"), een roepnaam, een of meer zelfgekozen bijnamen enz., en soms ook nog een postume naam. Dat betekent wel dat Kan Keng Tjong een belangrijk persoon was. Voor de twee echtgenotes waren er ook verheven, postume namen, die "Liefdevol en volgzaam" (Siauw) en "Vlijtig en zachtmoedig" (Jo) betekenen. Zij hebben beiden de titel (Mandarijn:) gongren, "echtgenote van een ambtenaar van de vierde rang." De dochters in volgorde van rechts naar links zijn: Pin, Kiat [?slecht leesbaar], Eng, Siauw (of: Tioe), Oe, Tian, Pan (?). 品吉(?)英秀宇展盼(?)

(Vertaling William Tai) 
NAN         JING
The sixth year of Tong Zhi (= 1867) [some characters illegible]
Late Father posthumous name Jian Bing Zheng (Kan Beng Tjeng), who has been bestowed with the title of Zhong Xian Da Fu by imperial order of the Qing Dynasty. Late mother Madam Xiao (Siauw), posthumous name Ci Shun, and Late mother Madam Yang (Yeo or Jo), posthumous name Qin Sang.

Tombstone erected by filial and obedient sons Zeng Xu (Tjeng Sie) and Zeng Chun (Tjeng Soen) and daughter Shui Zhang (Tjoei Tjiang)  [some characters illegible]

Het vreemde is dat er op deze bong pai alleen zijn éérste en derde vrouw vermeld staan.
We konden niets vinden over de 2e vrouw van Kan Keng Tiong namelijk Oeij Neng Nio of Oeij Thu Nio.
We hebben geen graf van haar gevonden. Of was dat één van de graven waarover reeds de bulldozer gewalst had?

De Bong pai van Kan Eng Nio

(Vertaling Koos Kuiper)
De grafsteen ( met versieringen) is van Kan Eng Nio, getrouwd met iemand die Ouw (Mandarijn Hu) heette. Ze leefde van de Chinese datum 20-9-Xianfeng 11 (23 oktober 1861), tot 2-5-Republiek 10 (7 juni 1921). Opgesteld door adoptief/zorg/plicht zoon binnen de familie: Kan Hay-Liang (mijn vader). Hay-Liang was geen adoptief zoon, maar letterlijk een "plicht-zoon" "naar zijn verplichtingen een zoon" (Kees Kuiken vertaalt het met "pleegzoon").
Het woord wordt echter ook wel vertaald als "aangenomen zoon", maar het is minder vergaand dan bij adoptie. Het is een lichte vorm van adoptie die in Nederland niet bestaat, maar het wordt wel eens vergeleken met die van petekind.

Ceremonie in het huis van de overledene

Voor de overleden persoon wordt een altaar opgezet met een wierookvat en een voorlopig zieletablet (Sin Tji). In dit wierookvat wordt de éérste as opgevangen van de wierookstokjes die tijdens de overlijdensceremonie van de overledene worden gebrand.
Het zieletablet is een plankje waarop de naam van de voorouder en zijn nakomelingen vermeld staan.

Dit altaar kan naast het reguliere altaar staan zoals in foto hieronder.

Het kan ook een speciaal voor deze gelegenheid opgezet altaar zijn zoals in de foto’s hieronder.
Een foto van de overleden persoon kan dan op het altaar te zien zijn zoals bij dit altaar bij het overlijden van betovergrootmoeder Jo Heng Nio.
Poppen, de bediendes voor het hiernamaals staan aan weerszijden van het altaar.

De Kist

Volgens de Chinese traditie is een goede kist belangrijk voor een fatsoenlijke begrafenis daarom volgt hier een korte uitleg over traditionele Chinese doodskisten.

De traditioneel Chinese doodskist wordt opgebouwd uit in de lengte richting gezaagde halve boomstammen /1/. Er was afhankelijk van gebruikte houtsoorten en hout- dikte een verscheidenheid in kwaliteit. Bij de beste kwaliteit werden gehele halve boomstammen gebruikt. Als voorbeeld hier afgebeeld de kist voor overgrootmoeder Thung Leng Nio de vrouw van Tan Goan Piauw Kapitein der Chinezen te Buitenzorg.

Het deksel van de kist wordt bevestigd met behulp van 4 dubbele zwaluwstaart pen - gat verbindingen.
Om de plaats van de 4 pen- gat verbindingen te maskeren worden ter plekke zijden bloemen geplaatst zoals te zien is bij de boven afgebeelde kist van Thung Leng Nio.

Soms worden zilveren bloemen gebruikt zoals te zien bij de kist van Tan Tjit Nio de vrouw van Han Khing Bie.

Bij ons bezoek aan Macau in 1990 vonden we een werkplaats waar men nog traditionele Chinese doodskisten maakte. Dus waarschijnlijk kun je nog steeds zo een traditionele kist kopen.

Op de foto is te zien hoe de halve boomstammen van binnen worden uitgehold.

Het vervoer van de kist naar het graf

Het vervoer van de kist naar het graf kan op verschillende manieren afhankelijk van de afstand van woning naar begraafplaats.

Een kist met draag constructie

Draagconstructie met opbouw voor de begrafenis van Tan Tjit Nio in 1918.

Hier wordt de kist vervoerd met een rijtuig met paarden.

Bij de begrafenis van Tan Tjoen Lee in 1934 werd een lijkauto gebruikt.

Banieren en mee-giften tijdens de begrafenisprocessie

Alle poppen en vaandels die meegevoerd werden tijdens de begrafenis van Thung Leng Nio de vrouw van de Kapitein der Chinezen Tan Goan Piauw.

Op de vaandels op lange stokken staat de functie die de overledene had, maar ook spreuken zoals toon respect en wees stil.

Huisjes of paviljoens voor het hiernamaals.

Volgens de Groot /1/ zou dit een draagbaar paviljoen zijn waarin de aanstellingspapieren van de Keizer of het gouvernement werden meegedragen in de begrafenisstoet.

Rouwkleding

Rouwkleding bij een Chinese begrafenis is wit. Hierboven de rouwenden bij de begrafenis van Tjoa Kiem Goan de man van de oudste zus van mijn grootvader Tan Tjoen Lee. Op beide foto’s is het Hoan vaandel zichtbaar.

Graven

Chinese graven in Fukien (China) en Indonesië hebben in algemeen twee essentiële delen namelijk de grafheuvel ”bong tui” en een verticaal opgestelde grafsteen de “bong pai” [1].

De grafheuvel is een glad afgerond aarden heuvel iets langer en breder dan de kist of kisten in geval een graf voor man en vrouw.

De hoogte van de grafheuvel geeft de status aan. Zo zou een arm persoon alleen een klein grafheuveltje krijgen.

De diepte van het graf wordt bepaald door de Feng Shui priester. Ook de richting van graf wordt met een Feng Shui kompas berekend.

De melasse bij het graf van  voorouder Kan Keng Tiong was na honderd jaar nog steeds heel taai en daardoor was het dus moeilijk om door deze melasse laag heen te komen. Door de manier van gieten is de dikste laag aan de bovenkant, en het dunste daar waar de ruimte tussen het grafgat en de kist het kleinst is, meestal aan het voeteneind. Tevens is de kist zodanig gebouwd, uit halve boomstammen, dat ook het hout aan bovenkant van het deksel, het dikst is. Dat kennelijk vaak op de plaats van het voeteneind de combinatie kistwand en melasse of betonlaag het dunst was, bleek bij de geplunderde graven die alle op deze plaatsen waren doorboord.
Door het chaotische en overhaaste verloop van de opgravingen werden niet alle gebeenten compleet opgegraven en gevonden.

De bong pai bestaat uit een verticaal geplaatste stenen paneel waarop de naam, geboorteplaats, echtgenoot en kinderen vermeld staat. De locatie van de bong pai is meestal aan het smalste gedeelte van de kist, het voeteneind.
De muur waarin de bong pai wordt geplaatst loopt in een boog af aan weerszijden van de bong pai en zou de benen van moeder aarde vertegenwoordigen, van wiens baarmoeder de mens werd geboren en waar hij als gestorvene in terugkeert.

Voor de bong pai is een altaartafel waarop het geofferde eten wordt geplaatst tijdens Ching Ming.

Op de foto hiernaast het opgraven van het graf van Tan Goan Piauw en Thung Leng Nio. De wierookstokjes branden om de geesten te waarschuwen dat de lijken worden opgegraven. De belangstelling van vooral kinderen was erg groot

.Vertaling William Yuen Tai
Deze bong pai is gemaakt in het jaar Yi Chou
(乙丑) ofwel 1889. Dit graf is gemaakt voor de gestorven vader kapitein Tan en gestorven moeder mevrouw Tong of Tang (Thung)   Bijzonder was dat Tan Goan Piauw met zijn alias/postume naam stond vermeld op de bong pai. namelijk Eng Tjoen (Ying Zhun).

Kan Keng Tiong

Het oudste graf is van onze stamvader Kan Keng Tiong de eerste Kan die direct van China naar Indonesië kwam en daar een familie stichtte. Van Kan Keng Tiong zijn helaas geen foto’s van zijn begrafenis of graf bewaard gebleven. Wel weten we de exacte overlijdensdatum omdat er een krantenbericht bewaard is gebleven. Dus 11 mei 1871.

Uit het graf kwamen de volgende voorwerpen:

Ik heb het graf van Kan Keng Tiong slechts ca. 3 keer gezien. De laatste keer was dit bij het gedwongen opgraven van zijn graf in 1962. Jammer genoeg was op het ogenblik dat we arriveerden bij het graf voor de opgraving, de pilaar voor het graf met bovenop een leeuwtje reeds verdwenen.
Het graf van de stamvader leek intact.
Bij het opgraven werd na de mislukte poging van direct van bovenaf, besloten om aan het voeteneind een gat te graven en vandaar zijdelings door de combinatie beton melasse en kist heen te boren. Voor het zijdelings boren moest eerst een groot verticaal gat worden gegraven.

Jo Heng Nio

De 3e en laatste echtgenoot van Kan Keng Tiong  namelijk Jo Heng Nio overleed op 5-11-1900 en is begraven op 2 12-1900 zoals blijkt uit de volgende kranten knipsels.

Van de begrafenis van Jo Heng Nio is een foto van het altaar tijdens haar begrafenis bewaard gebleven.

Uit haar geplunderd graf kon nog een bedak (witte poeder) potje worden gered.

Tan Tjit Nio

Van de kist en de begrafenis van Tan Tjit Nio de vrouw van Han Khing Bie zijn de volgende foto’s bewaard gebleven.

De kist met kransen in de tuin van de villa Parapatan Oost no 25 voor de verbouwing

De kist voor het verzamelgraf van Han Khing Bie en Tan Tjit Nio.

De kist en begrafenis van Thung Leng Nio 1928

Van de begrafenis van Thung Leng Nio de vrouw van Tan Goan Piauw Kapitein der Chinezen in Buitenzorg is een film fragment in de Kwee movies. Deze films zijn te zien bij Beeld en Geluid - zoekwoord: Kwee Zwan Liang of Kwee compilaties. De filmpjes o.a. met de begrafenis kun je op aanvraag daar bekijken. Met veel praal wordt ze ten grave gedragen.

En er is een serie foto’s waarin te zien is hoe haar kist werd opgetuigd.

Eerst een geborduurd kleed met de 8 immortals en het Hoan vaandel is rechts zichtbaar is.

Dan een net om de bloemkransen aan te bevestigen

Het uiteindelijke resultaat

References:
/1/ The religious system of China, J.J.M. de Groot, E.J. Brill, Leiden, 1897

Laatste update augustus 2018, Berkel
S.Y.Kan