Inleiding |
|
Han Tek Nio alias Nonni Han is de moeder van mijn moeder Desiree Hoeij Nio Kan-Tan. |
|
Han Tek Nio trouwt met Tan Tjoen Lee op 2-1-1901 in Bekasi. Han Tek Nio woonde met haar man Tjoen Lee Tan eerst bij zijn ouders in Buitenzorg. Daarna woonde de familie op Koningsplein Oost no 13 in Batavia. Ook verbleef de familie van 1922 tot 1923 in Scheveningen op de Frankenslag no 166. Na de dood van Tjoen Lee Tan in 1934, verhuist mijn oma naar de van Heutsz Boulevard 13 in Batavia. Na de tweede wereldoorlog kwamen haar beide broers Han Khing Bie en Hok Hoei Kan (H.H. Kan mijn grootvader aan vaderskant) ook op de van Heutsz Boulevard wonen aan beide zijden van haar, respectievelijk op no. 11 en 15. |
|
|
|
De eerste foto is gemaakt vanaf Teuku Umar no 15: het tussenhek is te zien en het hoofdgebouw van no 13 en achter het volgende hek, het hoofgebouw van no 11. |
|
||||
In mijn andere vroegste herinneringen komt mijn oma voornamelijk naar voren als diegene die met zelfgemaakte”obat” - medicijnmiddeltjes je weer gezond probeerde te maken. Zo blies ze met behulp van een pijpje van een opgerold stukje papier “Josan” poeder achter in je keel bij verkoudheid of een zere keel. Ook behandelde ze een verstuikte enkel of een blauwe plek met “arak kepukul”. Toen ik geelzucht had brouwde ze een thee van tumu lawak en geelwortel en kruidjes uit de tuin, een bittere thee. Deze thee werd gekookt in een speciale medicijnpot (zie Afbeelding). Mijn oma Han Tek Nio en een inwonende tante ‘tante Non’ (Tan Tsjing Nio) kookten voor de gehele grote familie verscheidene medicijnen. De recepten stonden in een oud boekje in het Chinees. Helaas nam tante Non dit boekje mee toen ze het huis van mijn grootmoeder verliet. Mogelijk vond ze het griezelig dat mijn oma zo dement werd. In het levensverhaal van mijn neef Heng L. Thung (‘In the Shadow of a Volcano’, ISBN 978-974-7809-34-3) is het hele hoofdstuk 19 gewijd aan tante Non, maar helaas hij rept niet over haar medicijnkunst. Ook maakte ze met een “Korek Kuping” een klein lepeltje aan een lange naald die ze in haar wrong bewaarde, je oren schoon. |
||||
Ook behandelde ze je met “minjak kaju putih” bij buikpijn, stijve nek en verkoudheid. Oma probeerde de toekomst te voorspellen met kaarten. Meestal kwam het niet uit en dan zat ze misnoegd voor zich uit te staren |
||
|
||
Op de achtergrond is ons paviljoen en de Kemoening haag met gat te zien. Ook zijn de vele potten met orchideeplanten te zien. |
||
In de foto's hiernaast is nog de schuilkelder te zien gebouwd in 1940 na uitbreken van WO II.
|
||||
Ik heb mijn oma meegemaakt vanaf mijn eerste herinnering tot haar overlijden in 1969. Toen mijn zusje Gie Tjin en ik klein waren paste oma vaak op ons. Het directe contact met oma is alleen tijdelijk onderbroken tijdens het verblijf van ons gezin in Nederland tussen 1954 en 1957. Hier zwaait ze ons uit bij vertrek naar Nederland in 1954. |
||||
Maar ook toen kwam ze een poosje over vanuit Indonesie om bij ons logeren te Frankenslag 129. |
||||
Oma logeerde op de 2e woonlaag in de kamer achter het kleine raam boven de voordeur. |
||||
Van deze logeerperiode zijn nog wat foto’s: |
Hier staat oma bij de voordeur van Frankenslag 129. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Er waren ter ere van oma diverse familiebijeenkomsten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ook maakten we uitstapjes naar Duitsland: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Foto van oma, bij aankomst van Nederland terug in Djakarta. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Na terugkomst in Indonesie in 1957 kwamen we weer in het paviljoen bij oma wonen. Oma bezocht ons natuurlijk heel vaak. Daarom werd een betegeld pad tussen het hoofdgebouw en het paviljoen aangelegd. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ook toen hadden we weer dagelijks contact met oma. Zo deden we jaarlijkse aktiviteiten zoals Chinees Nieuw Jaar en grafbezoeken (Ching Ming) altijd met oma. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Op deze foto’s op de begraafplaats Djati Petamburan: Op de middelste foto is te zien het graf van Hok Hoei Kan (haar broer) en zijn vrouw Lie Tien Nio en ernaast het graf van hun zoon Dary Kan. Dit graf van Dary Kan werd later het massagraf voor de opgegraven voorouders. ( zie verhaal Massagraf op deze site) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nadat oma’s oudste zoon Freddie uit huis was gegaan gingen we in de eetkamer van oma gezamenlijk eten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Eigenlijk rolde ik heel geleidelijk in de rol van verzorger. Na de operatie van een heupbreuk liep ze steeds moeizamer. Een stok bracht uitkomst. Eén stok werden er twee, toen begon ik haar te ondersteunen bij het lopen. Als loophulp hadden we ook een stoel die ze kon voortduwen als een soort looprekje of rollator. Echter als we niet goed opletten, dan sleepte ze de stoel achter zich aan. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Van ondersteunen bij het lopen kwam geleidelijk ook dat ik hulp bood bij het verzorgen van haar planten en elke donderdag met haar meeliep als ze met de wierookpot van de krissen door het hele huis liep.De krissen moesten nl. elke donderdag bewierookt worden en met die wierookpot moest het huis beveiligd worden door langs alle ruimtes te lopen. De krissen werden uiteindelijk door mijn moeder verzorgd. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De wierook werd als een brok van 0.5 kg op de markt gekocht en in een zware vijzel in kleinere stukken gebroken | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vervolgens werd met de wierookschaar (Katjip) deze brokken tot kleine schilfertjes gesneden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De krissen bestonden uit twee grote zwaardkrissen Pangeran Api (vuur) en Pangeran Angin (wind) en een kleine dolk Pangeran Pamor (manier van smeden nl. gemarmerd). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Volgens mijn oma had haar vader Han Oen Lee met Pangeran Api en Pangeran Angin weten te voorkomen dat hun huis in de Chinese wijk van Batavia werd verbrand. Wel raakte hij zelf verwond door het vuur. Hieraan is hij een paar dagen later overleden. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Oma had last van slijm in haar keel. In het begin spuugde ze netjes in de Tempolong. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Later veegde ze het slijm af aan haar kussen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zo was ik dus haar verzorger in haar laatste jaren nadat ze moeilijk ter been werd na weer een val. De verzorging werd steed intensiever vooral toen ze dement werd. Op het laatst kon ze niet goed naar de eettafel komen en at ze aan een klaptafeltje in haar slaapkamer. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
En om mij te roepen had ze een speciaal belletje. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
en toen ze na de zoveelste val weer in het ziekenhuis terecht kwam, is ze daar overleden. Het ziekenhuis was het Tjikini ziekenhuis, het zelfde waar ook haar man Tan Tjoen Lee overleed.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Oma had me al op heel vroege leeftijd interesse voor planten en in het bijzonder voor orchideeën bijgebracht. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ook leerde ze mij planten te snoeien. Hiervoor had ze een speciale snoeischaar. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zo werden de planten in de potten bij de ingangstrap van het hoofdgebouw van Teuku Umar no 13 bijvoorbeeld vormgesnoeid en klein gehouden. Tegenwoordig zou je ze Bonsai boompjes noemen. Een van die boompjes was een “Kinkit” boompje. Dit boompje had rode besjes die gesuikerd werden, en op een klein schaaltje op het voorouderaltaar geserveerd. Aan de andere kant van de trap, was een boompje dat heel geurende bloemetjes had, die ik ook in het zomerpaleis in Peking heb gezien. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ze had één doel voor haar familie; de volgende generaties zullen het beter hebben dan ik. Dit beter zijn zag ze voornamelijk in beter onderwijs. Haar droom was; mijn kinderen zullen allen de middelbare school hebben afgemaakt, mijn kleinkinderen de universiteit. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Om dit te bereiken had ze in mijn vroegste herinneringen altijd interesse in je schoolresultaten. Zo moesten mijn zus en ik altijd onze rapporten aan haar voorleggen. Als er een 6 of 7 stond was dat niet goed genoeg en dan kregen we vaak te horen: jullie kunnen naar school, ik mocht niet naar school. Dus pak die kans en zorg voor een beter resultaat. Maar ook had ze het geregeld er over, dat ze als kind zo hard had moeten werken. Na het overlijden van haar vader moesten de kinderen het rijstbedrijf/pellerij en het landgoed Gaboes besturen. Hun moeder had smetvrees en wou geen geld aanraken en liet het uitbetalen van de koelies over aan oma. Zo moest mijn oma om 5 uur in de ochtend controleren of de slijpmachines in de rijstpellerij goed waren afgesteld, en moest ze een selectie maken van de binnengekomen partijen padi welke voor zaad apart moesten worden gehouden en welke partij kon worden verwerkt tot rijst. Over haar vader, moeder en broers is na te lezen in het verhaal Han Oen Lee en Kan Oe Nio op deze site. Een andere levenshouding die ik van haar heb geleerd is zuinigheid. Zo was ze tegen het weggooien van eten. Je bord moest je schoon leeg eten en vooral geen korreltje rijst laten staan, dat was zonde. Deze levenshouding van zuinigheid kwam al eerder voor in onze familie. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mijn oma liet me als kind twee kopjes met opschrift Tan Oe Ko zien. Deze kopjes kreeg ze van haar schoonmoeder Thung Leng Nio de vrouw van Tan Goan Piauw. Toen Tan Goan Piauw pas Luitenant der Chinezen was onder zijn oom Kapitein Tan Oe Ko, was het gebruikelijk om na het drinken van de inhoud het kopje achter je weg te gooien. Nu de meeste vielen kapot. Echter diegene die nog heel waren werden door Thung Leng Nio opgeraapt en naar huis meegenomen. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tante Lucy de oudste zus van mijn vader maakte geregeld foto’s van Gie Tjin en mij met oma. Zo ook een keer in de voortuin van Djalan Teuku Umar 13. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Na de eerste foto viel haar oog op de Tjempaka Putih boom. Wat een mooie grote hoge boom is dat. Ja dat is één van de eerste bomen die hier geplant werd omdat ik zo dol ben op de geur van de Tjempaka Putih bloem. Hij, en toen wees ze naar me, plukt vaak deze bloemen voor mij. Klim jij dan in zo’n boom vroeg tante Lucy? Ja hoor, zei oma lachend, laat maar zien. Omdat ik weifelde, zei oma, als je iets kunt dan moet je het altijd tonen. Daar gaf ze weer één van haar wijze lessen. Dus ik klom in de boom.
Tante Non (Tan Tsjing Nio)Tante Non is de oudste dochter van Tan Tjoen Lee’s broer, Tan Tjoen Keng. Toen Tan Tjoen Keng vroeg overleed kwamen zijn dochters inwonen bij Tan Tjoen Lee. Tante Non bleef ongehuwd en bleef daarom in de woning van Tan Tjoen Lee wonen. Toen mijn oma van Koningsplein naar de van Heutsz Boulevard (jl. Teuku Umar) verhuisde ging ook tante Non mee. Zo ver ik heb kunnen nagaan heeft ze altijd in de kamer naast die van oma gewoond. Wellicht verbleef ze ook geregeld bij haar broer en zus in Djakarta. Behalve boven beschreven verwijzingen van neef Heng Liong Thung naar tante Non hoorde ik dat zijn zus Tjiang Ling Thung geregeld op de DjalanTeuku Umar 13 bij tante Non logeerde. Maar ook nicht Tan Bie Giok en neef Tan Eng Swie hadden leuke verhalen die deels overeenkwamen met die van mij. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Naast de reeds bovenvermelde rol als kruidendokter bemoeide tante Non zich met de (op)voeding van Gie Tjin en mij door heel uitgesproken meningen en het introduceren van gebruiken. Uit verhalen van neven en nichten bleek dat ze zich ook actief met hun opvoeding bemoeide, niet altijd overeenkomstig het beeld van hun ouders. Bijvoorbeeld introduceerde ze “de Heilige Antonius” als er iets zoek was. Dit bracht ons in direct conflict met tante Cecilia, de zus van mijn vader die een katholieke religieuze zuster was. Volgens tante Cecilia was Antonius nooit heilig verklaard.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ook nu nog roepen mijn zus en ik Heilige Antonius aan als we iets zoeken. Tijdens ons bezoek aan de Kathedraal van Heilige Antonius te Padua had mijn zus een klein tabletje met Heilige Antonius gekocht. Dit tabletje heeft ze in haar auto. Als ze een parkeerplaats zoekt roept ze ook altijd Heilige Antonius aan. Een keer was ze samen met een Katholieke collega in Amsterdam. Weer riep ze Heilige Antonius aan voor een mooie parkeerplaats. De reactie van de collega was stop onmiddellijk met deze godslastering. Maar ze ging door. Op de plaats van bestemming reed net een auto weg van een parkeerplaats vlak voor de deur. Zo had ze een mooie parkeerplaats. Blijkbaar ligt het thema Heilige Antonius vandaag de dag nog steeds gevoelig bij Katholieken. En dan het schril contrast tussen de leegloop van kerken hier en de volle dom van Heilige Antonius te Padua. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Om je voeten te harden moest je op blote voeten lopen op het heetst van de dag. Dit vond mijn moeder toch niet zo’n goed idee. Tegen Guna Guna = zwarte magiërs smeerde ze varkensvet op alle deurposten. Dit was vooral opportuun toen de vrouw van oma’s oudste zoon ons dood probeerde te maken behulp van verschillende Doekoens (tenminste daar was ze van overtuigd). Toen ze merkte dat ik interesse voor wetenschap had liet ze me science fiction boeken lezen. Maar ook reisverhalen, en semi- historische verhalen. Door haar ben ik erg veel gaan lezen. Een voorbeeld was Mutiny on the Bounty. Ze had een versie in de ik vorm die goed liet zien hoe de inhaligheid van de Engelsen het “paradijs eiland” Pitcairn in een “moord eiland” veranderde. In de versies die ik later las was deze passage eruit geschrapt. Ook nam ze me mee om een speciale orchidee, namelijk een Cattlea met een “Blauwe” bloem, te zien. Deze plant werd gewoon in de tuin van een vriendin van tante Non gekweekt.
Kleding van OmaOma droeg in Indonesië altijd de traditionele peranakan sarong en kebaja. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Voorbeelden van sarongs zijn: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Voorbeelden van Kebaja's zijn: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Oma’s Eigen Borduurwerk |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ook zijn voorbeelden van eigen borduurwerken van mijn grootmoeder bewaard gebleven, zoals bedlinten en stukken voorhang van de klamboe van het doodsbed van haar schoonmoeder Thung Leng Nio (weduwe Tan Goan Piauw). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hiernaast de geborduurde linten die aan het bed van Thung Leng Nio hingen.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Van 1922 tot 1923 verbleef mijn grootmoeder met het gehele gezin in Scheveningen op de Frankenslag 166. Blijkbaar had ze toen Panorama Mesdag en andere schilderijen van Mesdag en tijdgenoten gezien. Borduurwerkjes met als thema Scheveningse vissersbootjes zijn bewaard gebleven. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ook op hoge leeftijd was ze nog steeds bezig met haken en borduren. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Andere mogelijke borduur- of haakwerkjes van Oma |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Slotopmerkingen |
||
Oma Han Tek Nio heeft een duidelijk stempel op mijn leven gedrukt. |
||
Sioe Yao Kan Berkel, Laatste update April 2022
|